Laibach / NSK
Een voorbeeld van een groep die al decennia precies op de scheidslijn tussen identificatie en overidentificatie balanceert is de Sloweense industrial-popgroep Laibach, een onderdeel van het collectief Neue Slowenische Kunst. Zij benutten de rituelen, symbolen en tekens die horen bij het soort van nationalisme en crypto-fascisme dat op de Balkan de afgelopen decennia voor veel ellende heeft gezorgd en gebruiken deze symbolen en rituelen in hun werk. Deze werkwijze zetten zij in als methode voor verzet, vroeger tegen het stalinisme van Tito en opvolgers en tegenwoordig tegen neo-conservatisme.
Alle gebruikte symbolen en rituelen passen ze consequent toe, zodat een esthetisch kloppend geheel ontstaat. Maar er ontbreekt steeds één element: hun nationalisme betrekt zich geen enkel moment op een werkelijke natie, regio, gebied of volk. Op de plek waar zich in werkelijk nationalisme de natie bevindt of bij nazisme het volk en de leider, datgene dus waarnaar alle tekenen verwijzen, waarvoor alle symbolen symbool staan, waaromheen alle rituelen zijn opgebouwd, bevindt zich bij Laibach en NSK consequent een lege plek.
Op deze manier vertoont Laibach aan het verontruste publiek allerlei kwalijkheden: de esthetiek van macht en onderwerping, overheersing en het opgaan van het individu in de massa. Subversiviteit ontstaat voor Laibach niet door het scheppen van een ironische afstand, zoals bij vervreemding, maar juist door het systeem veel serieuzer te nemen dan dat het systeem zichzelf neemt.
Alle aspecten van de bestaande orde die niet mogen worden uitgesproken, maar toch in de heersende culturele grammatica aanwezig zijn, worden bevestigd en uitvergroot. Zij beelden cryptofascisme en nationalisme zo overtuigend uit, dat in de muziek- en kunstwereld tot op de dag van vandaag verwarring bestaat over hun motieven.
Hoe effectief hun aanpak is, bleek wel toen in de jaren negentig Slovenië onafhankelijk werd en ultra-nationalisten begonnen zich van de gebruikelijke symbolen en rituelen te voorzien. Daarmee hadden zij geen succes, want in plaats van dat de toeschouwer onder de indruk raakte van de macht en de kracht van de Sloveense identiteit, dacht menig toeschouwer: ‘Hé, Laibach’…